หากพิจารณาถึงองค์ประกอบแห่งการดำรงอยู่ของพระพุทธศาสนา 4 ประการคือ ศาสนธรรม ศาสนวัตถุ ศาสนบุคคล และศาสนพิธี พุทธบริษัทนับเข้าในศาสนบุคคล หลวงพ่อพุทธทาสเคยกล่าวไว้ว่า “คนดี ดีกว่าทุกสิ่ง” ในสมัยใดที่พุทธบริษัทมีคุณภาพดี องค์ประกอบด้าน ศาสนธรรม ศาสนพิธีและศาสนวัตถุก็พลอยดีไปด้วย แต่สมัยใดพุทธบริษัทคุณภาพด้อย ศาสนธรรม ศาสนวัตถุและศาสนพิธีก็พลอยเสื่อมถอยไปด้วย พระพุทธเจ้าเคยตรัสไว้ว่า ความเจริญหรือความเสื่อมของพระพุทธศาสนาขึ้นอยู่กับพุทธบริษัทนี่เอง
พุทธบริษัทประกอบด้วยศาสนบุคคล 4 กลุ่มคือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา แม้ในประวัติศาสตร์ของพระพุทธศาสนาจะมีสามเณร สามเณรี สิกขมานา แต่ไม่ถูกนับเข้าในกลุ่มพุทธบริษัท เพราะอาจจะไม่บรรลุนิติภาวะก็ได้ หรือเยาวชนกลุ่มนี้อาจจะเรียกว่า ยุวพุทธบริษัทก็น่าจะไม่ผิดนัก แต่ยังไม่มีใครเรียกขานกัน แต่ทุกครั้งที่เอ่ยถึงพุทธบริษัทก็จะมีชื่อเหล่านี้มาวนเวียนอยู่ในสมองเสมอ มีเพียงพระสงฆ์บางรูปที่เชื่อว่า การสืบทอดของภิกษุณีขาดลงไปนานแล้ว จะจัดการบรรพชาอุปสมบทขึ้นมาอีกไม่ได้ จึงนับพุทธบริษัทแค่ 3 คือ ภิกษุ อุบาสก อุบาสิกา บางคราวก็จัดลำดับว่า ภิกษุ สามเณร อุบาสก อุบาสิกา
บริษัทต่างๆที่ตั้งขึ้นมาเพื่อทำธุรกิจต่างๆล้วนเรียกว่า บริษัทมหาชนจำกัด ส่วนพุทธบริษัทน่าจะเรียกว่า พุทธบริษัทมหาชนไม่จำกัด อันแสดงถึงความรักสากลอันเป็นรากฐานของพระพุทธศาสนาที่สามารถรับคนจากความเชื่อใดๆก็ได้เข้ามาสู่อ้อมอกของพระพุทธศาสนาอย่างอบอุ่น ปรากฏการณ์แห่งความรักสากลนี้มีมาแต่ยุคพุทธกาลสมัยที่พระพุทธเจ้ายังทรงพระชนม์อยู่จนกระทั่งบัดนี้ โดยเฉพาะปัจจุบันนี้ อันเป็นยุคสมัยที่พระพุทธศาสนาแผ่ไพศาลออกไปสู่ส่วนต่างๆของโลก หลักแห่งความรักสากลที่เห็นคนทุกคนเป็นเพื่อนร่วมทุกข์ เกิด แก่ เจ็บ ตาย กำลังทำหน้าที่อย่างดี
ภารกิจหลักของพุทธบริษัทที่ได้ประสานมือ ประสานงาน และประสานใจ ปฏิบัติกันมาเป็นเวลานาน คือ การศึกษา ปฏิบัติ และเผยแผ่พระพุทธศาสนาสู่ผู้ศรัทธาและสนใจด้วยจิตใจเสรี ภารกิจดังกล่าวนี้เป็นเครื่องส่งต่อพระพุทธศาสนาจากรุ่นหนึ่งสู่รุ่นหนึ่งได้เป็นอย่างดี โดยมีวัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิต ที่ผู้มีปัญญาได้สร้างขึ้นมา เพื่อดูแลรักษาพระพุทธศาสนาให้ยั่งยืนมั่นคง โดยผ่านกิจกรรมต่างๆที่ทุกคนมีส่วนร่วมได้อย่างไร้ข้อจำกัด พุทธบริษัทแต่ละกลุ่ม แต่ละหมู่ มีสิทธิ์ที่จะสร้างสรรค์พัฒนาวัฒนธรรมประเพณีและวิถีชีวิตของตนๆบนรากฐานแห่งพระพุทธศาสนา โดยไม่มีการเบียดเบียนบังคับแต่อย่างใด ความมีเสรีภาพที่ฝังตัวอยู่ในพระพุทธศาสนาเป็นข้อดีที่จะให้พุทธบริษัทเปิดใจศึกษาเรียนรู้ และสร้างความสัมพันธ์กับศาสนาและความเชื่ออื่นๆอย่างเสรี
จึงพบว่า บุคคลิกภาพของพุทธบริษัทโดยทั่วไปใจกว้าง ศึกษาเรียนรู้ได้อย่างไร้ขีดจำกัด ไม่มีองค์ใดๆที่จะชี้ถูกชี้ผิดหรือตัดสินลงโทษใคร เพราะพุทธบริษัทเชื่อว่ากฎแห่งกรรมยิ่งใหญ่กว่ากฎใดๆที่จะให้โทษ หรือรางวัลแก่ความดีหรือความชั่วตามความเป็นจริง แม้กฎหหมายและกฎระเบียบที่มนุษย์สร้างขึ้นมาจะให้คุณให้โทษได้ แต่ให้ได้ในระดับหนึ่งแต่ไม่สามารถจะให้ได้อย่างยุติธรรมอย่างกฎแห่งกรรมได้
มองพุทธบริษัทผ่านพยัญชนะสู่การปฏิบัติจะพบว่า คำว่า พุทธะ แปลว่า ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน คำว่าบริษัท แปลว่า นั่งแวดล้อม พุทธบริษัทจึงแปลว่า การนั่งแวดล้อม ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน มองในเชิงปฏิบัติ สิ่งที่นั่ง คือ กาย สิ่งที่ รู้ ตื่น เบิกบานได้คือใจ มองพุทธบริษัทในแนวปัจเจกบุคคล ก็แปลว่า กายล้อมใจ มองในเชิงปฏิบัติ ความเป็นพุทธบริษัทคือ การนั่งลงภาวนาเพื่อแสวงหา ความรู้ ความตื่น และความเบิกบานจากใจ เมล็ดพันธุ์แห่งพุทธะ คือ ความรู้ ตื่น และเบิกบานมีอยู่ในทุกดวงจิต เพียงรอวันที่จิตสะอาด สว่าง สงบ สิ้นเชิงจนไม่มีเชื้อกิเลสอื่นๆเจือปน พุทธะความรู้ ความตื่น และเบิกบาน ก็จะปรากฏ ดั่งที่ปราฏกแก่พระพุทธเจ้าและพระอรหันตสาวกทั้งหลายนั่นแล
เพราะฉะนั้นพุทธบริษัท ควรมีเอกลักษณ์ประจำตนประการหนึ่ง คือ เป็นผู้นิยมการภาวนา เพื่อแสวงหาพุทธะ ความรู้ ความตื่น และ ความเบิกบาน จากส่วนลึกภายในใจ สติ ความระลึกได้และสัมปชัญญะความรู้ตัว เป็นองค์ธรรมสำคัญต่อการมุ่งหน้าสู่องค์พุทธแท้ๆที่มีแต่ความรู้ ความตื่น ความเบิกบาน การเจริญสติสัมปชัญญะภาวนา คือ ภารกิจร่วมของพุทธบริษัทที่จะต้องทำด้วยกันเพื่อถึง ความรู้ ความตื่น และความเบิกบานตามความหมายแห่งพุทธบริษัททุกประการเทอญ
วันที่ 2 กันยายน 2562 เวลา 10.32 น.
วัดพุทธปัญญา เมืองโพโมน่า รัฐแคลิฟอร์เนีย สหรัฐอเมริกา