สาเหตุสำคัญที่ยังไม่มีการจารึกว่า ศาสนาพุทธเป็นศาสนาประจำชาติไทย เพราะสมาชิกสภานิติบัญญัติ หรือสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญทุกคณะเป็นชาวพุทธ แต่เกรงใจศาสนาอื่นทุกศาสนาอันเป็นชนกลุ่มน้อยในประเทศไทย ซึ่งความเกรงใจนี้ อาจจะเป็นส่วนหนึ่งแห่งความกรุณาว่า เมื่อบัญญัติคำว่า ศาสนาพุทธเป็นศาสนาประจำชาติ จะกระทบกระเทือนใจคนไทยที่ไม่นับถือศาสนาพุทธ จะเป็นเหตุให้รู้สึกน้อยเนื้อต่ำใจว่า เป็นชนกลุ่มน้อยของไทย ท่านประธานกรรมาธิการร่างรัฐธรรมนูญบางฉบับปี 2540 เคยกล่าวไว้ว่า ถ้าบัญญัติว่า ศาสนาพุทธเป็นศาสนาประจำชาติ วันหนึ่งเลือดจะท่วมท้องช้าง คำพูดของท่านน่าสะพึงกลัว เลยไม่มีใครกล้าจารึกลงไปในรัฐธรรมนูญฉบับนั้นว่า ศาสนาพุทธเป็นศาสนาประจำชาติจนกระทั่งบัดนี้

ในทางปฏิบัติแม้ว่า ไม่มีบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญว่า ศาสนาพุทธเป็นศาสนาประจำชาติ แต่พระพุทธศาสนาเป็นศาสนาประจำใจของพุทธศาสนิกชนไทยทั้งหลายไม่มีวันเสื่อมคลาย

แม้ว่าพุทธศาสนาจะเป็นศาสนาคู่ชนชาติไทยมาไม่ต่ำกว่า 2,000 ปีแล้วก็ตาม แต่การนับถือศาสนาพุทธของคนไทยมีลักษณะพิเศษกว่าศาสนาอื่นๆทั้งหมด คือ ไม่นับถือเฉพาะศาสนาพุทธเพียงอย่างเดียวโดดๆ ยังอุดมสมบูรณ์ไปด้วยความเชื่อของคนท้องถิ่นที่มีมาแต่ดั้งเดิมด้วย เช่น ความเชื่อเรื่องผีชนิดต่างๆ ที่แต่ละท้องถิ่นนับถือสืบทอดกันมา สัตว์ที่คนไทยนับถือกันค่อนข้างมากเคียงคู่ไปกับศาสนาพุทธ คือ พญานาค สัตว์ในตำนานทางพระพุทธศาสนา สัตว์ในตำนานและนิทานประจำท้องถิ่นของบางท้องถิ่นในประเทศไทย นอกจากนี้ยังนับถือเทพยดาทั้งหลายที่เชื่อกันว่า ดูแลรักษาคุ้มครองมนุษย์ สัตว์ พืชพันธุ์ ดิน น้ำ อากาศ โดยทั่วไปตามคติของศาสนาฮินดู การนับถือบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้วนานๆที่กลายมาเป็นเจ้าพ่อเจ้าแม่ในแต่ละท้องถิ่นก็มีมาก เจ้าแม่กวนอิม เจ้าพ่อกวนอู เจ้าแม่ทับทิม ก็มีผู้นับถือกันมาก การนับถือเทพ หรือ ครึ่งเทพครึ่งสัตว์ เช่น พิฆเนศ  เจ้าพ่อเสือ ก็มีไม่น้อย

สาเหตุสำคัญประการหนึ่งที่ทำให้พุทธศาสนิกชนชาวไทยนับถือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ต่างๆควบคู่ไปกับพระรัตนตรัย คือ พระพุทธ พระธรรมและพระสงฆ์ เพราะพระพุทธศาสนามีหลักสำคัญตรงที่ไม่เบียดเบียน ไม่ทำร้ายมนุษย์หรือสัตว์ทั้งหลาย มีความรักในมนุษย์และสัตว์ทั้งหลายในฐานะเป็นเพื่อนทุกข์ เกิด แก่ เจ็บ ตาย จึงมีความรู้สึกรักบุคคลอื่น เข้าใจบุคคลอื่น เกรงใจบุคคลอื่น ความรู้สึกที่ถูกฝังลึกมาแต่เล็กแต่น้อยนี้ ทำให้คนไทยแต่ละคนไม่เบียดเบียนคนอื่นที่นับถือศาสนาต่างกัน แม้ชาวพุทธยังมีการฆ่าผู้อื่นด้วยอำนาจโลภะ โทสะและโมหะ ในคุกฆาตกรล้วนเป็นชาวพุทธเป็นส่วนใหญ่ แต่การฆ่าผู้อื่นของฆาตกรเหล่านั้น ทำไปตามอำนาจกิเลสของตน ไม่เคยมีใครประกาศว่า สาเหตุที่ต้องฆ่าคนอื่นมาจากความเห็นไม่ตรงกันด้านศาสนา

ถ้าจะกล่าวว่า เสรีภาพในการนับถือศาสนาของปวงชนชาวไทย จึงเกิดขึ้นโดยธรรมชาติมากกว่าชาติอื่นใดในโลกนี้ ก็คงจะไม่ผิดแต่ประการใด สมมติว่า แม้ไม่มีบทบบัญญัติเรื่องเสรีภาพในการนับถือศาสนาไว้ เสรีภาพในการนับถือศาสนาของคนไทยก็ไม่ถูกลิดรอนไป ทุกคนบนผืนแผ่นดินไทยสามารถนับถือและปฏิบัติศาสนกิจของตนได้อย่างสบายใจ แต่สิ่งที่ต้องย้ำเตือนคนที่นับถือศาสนาอื่นเอาไว้ก็คือ ท่านสามารถปฏิบัติศาสนกิจใดๆได้ตามชอบใจ ที่ไม่เกี่ยวข้องกับการบีบคั้นหรือทำลายคนที่นับถือศาสนาอื่นที่แตกต่างไปจากท่าน ซึ่งข้อนี้ทุกศาสนาจะต้องปฏิบัติร่วมกันอย่างเคร่งครัด เพื่อป้องกันสงครามศาสนาอันเป็นที่มาแห่งความทุกข์ของทุกฝ่าย หรืออาจจะมีข้อตกลงกันว่า ควรจะถือหลักธรรมสากลที่ทุกคนถือได้อีกข้อหนึ่งคือ ความรักผู้อื่นคือ หัวใจของทุกศาสนา ที่ศาสนิกชนทุกศาสนาต้องอยู่ร่วมกันด้วยสันติ

อย่างไรก็ตาม ยิ่งการติดต่อสื่อสาร การเดินทางรวดเร็วมากขึ้น ประชาชนคนแปลกหน้า ไปมาหาสู่กันมากขึ้น ก็มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้มากขึ้น หากทุกคนมีความเคารพในบุคคลอื่นที่มีความเชื่อแตกต่างกัน ไม่กล่าวร้ายไม่ทำร้ายแก่กันและกัน มนุษย์จะอยู่ร่วมกันด้วยสันติเป็นแน่แท้.

วันที่ 20 สิงหาคม 2562 เวลา 4.50 น.
วัดพุทธปัญญา เมืองโพโมน่า รัฐแคลิฟอร์เนีย สหรัฐอเมริกา