ความสนุกสนานของนักเรียนในเทศกาลไหว้ครู คือ การหาดอกไม้จัดพานไหว้ครู โดยเฉพาะนักเรียนที่อยู่ในถิ่นห่างไกลในชนบท จะต้องหาดอกไม้จากป่า จากสวน จากท้องทุ่งเป็นเรื่องที่ทำกันเป็นกลุ่มอย่างสนุกสนาน ในเวลาที่เราหาดอกไม้พ่อแม่จะย้ำเสมอว่า อย่าลืมดอกมะเขือ ดอกเข็มและหญ้าแพรก เพราะจะทำให้ปัญญาแหลมคมและขยายกว้างออกไปอย่างกว้างใหญ่ไพศาล พวกเราเป็นเด็กเชื่อพ่อแม่ก็ทำตามไม่ให้ขาดตกบกพร่องเพราะอยากได้ปัญญามาครอบครอง สาเหตุที่เราอยากได้ปัญญามาครอบครองเพราะตอนนั้นมีบทเรียนที่ให้เราท่องจำบทหนึ่งว่า มีปัญญา เหมือนมีทรัพย์อยู่นับแสน จะตกถิ่นฐานใดคงไม่แคลน ถึงคับแค้นก็พอยังประทังตน
เมื่ออาตมาเด็กๆ มีนักเรียนไม่กี่คนที่สามารถทำพานไหว้ครูได้อย่างสวยงาม นักเรียนที่จัดพานได้จะต้องมีดอกไม้พิเศษ 2ชนิดคือ ดอกรักหรือดอกบานไม่รู้โรย นักเรียนช่างคิดจะนำเอาดอกไม้ 2 อย่างนี้มาสลับกันเป็นรูปหัวใจบ้าง หรือรูปต่างๆตามที่คิดได้ เคยถามว่า ทำไมนำดอกบานไม่รู้โรยและดอกรักมาปักสลับกัน นักเรียนบางคนตอบง่ายๆว่า สีสวยดี แต่ครูเคยชื่นชมนักเรียนเหล่านี้ว่า มีความตั้งใจสูงแสดงความเคารพคุณครูได้อย่างลึกซึ้ง ดอกรัก คือ รักคุณครู ดอกบานไม่รู้โรย คือ รักคุณครูไม่เสื่อมคลายเหมือนดอกบานไม่รู้โรย
ส่วนนักเรียนที่ไม่มีความคิดสร้างสรรค์และไม่มีพรสวรรค์ทางศิลปะเอาเลยอย่างอาตมา ไม่เคยทำพานดอกไม้ไหว้ครูแต่จะหาใบตองมาทำกรวยแบบง่ายๆนำเอาดอกมะเขือ ดอกเข็มหญ้าแพรกบรรจงใส่ลงในกรวยนั้นก็เป็นอันว่า พอเพียงต่อการสักการะบูชาคุณครู แต่ถ้าเวลาออกไปหาดอกไม้ได้พบดอกรักหรือดอกบานไม่รู้โรยอยู่ที่ไหน หรือ บ้านใครปลูกไว้ก็ต้องไปขอมาสัก 5 หรือ 7 ดอกใส่ลงไปในกรวย พวกเราก็มีความสุขพร้อมจะน้อมนำดอกไม้เข้าไปกราบไหว้คุณครู
ถึงวันไหว้ครูจำได้ว่า คุณครูจะจัดพิธีทางศาสนาด้วย นอกจากคุณครูจะลงขันกันทำอาหารเลี้ยงพระแล้วยังเลี้ยงเด็กๆอีกด้วย เพื่อปลูกฝังความรักพระพุทธศาสนา คุณครูจึงบอกบุญเด็กๆว่า ใครสะดวกจะนำอาหารมาร่วมทำบุญถวายพระกับครูด้วยก็ยินดีนะ เรื่องนี้น่าประทับใจมาก ในวันไหว้ครูนอกจากจะมีนักเรียนแล้วผู้ปกครองที่ได้ข่าวว่าทางโรงเรียนจะนิมนต์พระภิกษุสงฆ์มาฉันภัตตาหารก็มาร่วมด้วยเสมอ จึงกลายเป็นความร่วมมือระหว่างบ้าน วัด และโรงเรียน หรือ บวร แปลว่า ความประเสริฐ อันเป็นหัวใจแห่งความร่วมมือในชุมชนแต่อดีตสู่ปัจจุบัน บ้าน วัด โรงเรียน จึงเป็นโครงสร้างทางสังคม เป็นเสา 3 ต้น ที่ค้ำจุนสังคมไทยให้เข้มแข็งสืบมา
เมื่อ 2-3 วันที่ผ่านมานี้ สื่อต่างๆ ทั้งทางหนังสือพิมพ์และสื่อสมัยใหม่นำเอาข่าวการประดิษฐ์พานไหว้ครูของนักเรียนช่างคิดมาเสนออย่างครึกโครมว่า มีลักษณะสื่อถึงความรู้สึกต่อสถานการณ์บ้านเมืองที่เป็นอยู่อย่างตรงไปตรงมา ใครได้เห็นภาพพานไหว้ครูของนักเรียนที่จัดขึ้นมาก็รู้ทันทีว่า นักเรียนสมัยนี้มิได้เรียนวิชาสังคมศึกษาเฉพาะสาระที่นักวิชาการจัดมาให้หรือเนื้อหาที่ครูนำมาสอน แต่นักเรียนได้ไขว่คว้าแสวงหาความรู้ที่ทันสมัยที่ไม่มีในตำรา หรือเนื้อหาที่ทางกระทรวงศึกษาจะจัดหามาให้อ่านได้ทัน แล้วประยุกต์แสดงออกมาผ่านงานศิลปะที่พวกเขาจะพอทำอย่างตั้งใจ
ปรากฏการณ์พานไหว้ครูนำความตื่นเต้นมาสู่ผู้หลักผู้ใหญ่ในสังคมไทยอย่างกว้างขวาง เมื่อทราบข่าวและมองไปยังศิลปะเหล่านั้นแล้ว ก็พากันวิพากษ์วิจารณ์ปรากฏการณ์เหล่านี้ไปคนละทิศคนละทาง ตามภูมิหลังทางการศึกษาและที่มาของแต่ละคนตลอดจนความรู้และประสบการณ์ที่ได้สะสมมา
อย่างไรก็ตามปรากฏการณ์ครั้งนี้ชี้ว่า สังคมทุกสังคมต้องมีเมตตา ความอดทนและมองสิ่งต่างๆอย่างไร้อคติ ไม่มีลำเอียง ซื่อๆ ใสๆ ตรงไปตรงมา จึงจะช่วยให้ปรากฏการณ์ต่างๆในสังคมที่ปรากฏตัวขึ้นผ่านพ้นไปอย่างไม่สร้างความขัดแย้ง หรือทิ่มแทงทำลายแก่กันและกัน สติ ยังคงเป็นคุณธรรมสำคัญ ที่จะหยุดยั้งฉุดรั้งมิให้มนุษย์ไหลไปตามความคิดที่ห่อหุ้มปกคลุมด้วยอคติได้ ถ้าพูดตามประสาภาษาชาววัดก็ต้องบอกว่า “ใจเย็นไว้โยม”
วันไหว้ครูที่ยังคงอยู่คู่สังคมไทย ไม่มีใครยกเลิกไปอย่างเป็นทางการ สังเกตดีๆ จะพบว่า ในพานไหว้ครูมิใช่บรรจุเฉพาะดอกไม้ที่สวยงามและสื่อความหมายเท่านั้น แต่ยังเป็นวันเวลาที่ครูและนักเรียนได้มีปฏิสัมพันธ์ต่อกันทางจิตใจอย่างมีนัยสำคัญ เป็นการตอกย้ำถึงการเห็นคุณค่าของกันและกัน สร้างสมานฉันท์ใกล้ชิดมีมิตรภาพที่อบอุ่นของคนที่อยู่ร่วมกันในสถาบันการศึกษา ที่ส่งผลต่อการเรียนรู้ร่วมกันอย่างทรงพลัง
ความรัก ความเมตตา การอภัย และความอดทนย่อมส่งผลต่อการอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุขในทุกสังคม
วัดพุทธปัญญา เมืองโพโมน่า รัฐแคลิฟอร์เนีย
วันที่ 14 มิถุนายน 2562 เวลา 5.22 น.
ดร.พระมหาจรรยา สุทฺธิญาโณ